Long An ngày nay là là cái tỉnh trái độn, không phải Miền Tây ,cũng không phải Miền Đông
Sông Vàm Cỏ thích chơi với sông Sài Gòn,sông Đồng Nai chứ không chơi với Tiền Giang,Hậu Giang nên Long An thiên về văn hóa Đông hơn
Mà Long An là một tập hợp 2 tỉnh xưa,là tỉnh Tân An và Chợ Lớn theo địa hình
Hòa ước Nhâm Tuất (1862), triều đình Huế nhượng 3 tỉnh miền Đông Nam Kỳ (Biên Hòa, Gia Định và Định Tường) cho thực dân Pháp làm thuộc địa
Pháp lập tỉnh Tân An riêng từ cầu Bến Lức đổ về Tân Hương ,khi đó Cần Đước ,Cần Giuộc thuộc tỉnh Chợ Lớn
Tức là Miền Đông tới Mỹ Tho ,qua bên kia là 3 tỉnh Miền Tây
Cần Đước là một vùng đất khai phá khá sớm của Nam Kỳ lục tỉnh
Ta nhớ mùa xuân năm Mậu Dần 1698 khi chúa Nguyễn Phước Chu sai tướng Nguyễn Hữu Cảnh kinh lược xứ Nam Kỳ thì Cần Đước thuộc huyện Tân Bình, dinh Phiên Trấn, phủ Gia Định
Tức là Cần Đước có lịch sử khai phá bằng Sài Gòn
Thời chúa Nguyễn,Cần Đước thuộc dinh Trấn Biên.Chúa lập ở Nam Kỳ Cửu Khố ,9 trường biệt nạp tức trạm thâu thuế thì trên đất Cần Đước đã có 2 là Thiên Mụ, Cảnh Dương
Ít ai ngờ Nam Kỳ cũng có chùa Thiên Mụ như xứ Huế,chùa này hiện nằm ở Rạch Kiến
Cần Giuộc,Cần Đước,Gò Công là ba vùng liền kề nhau,cùng làm “phên dậu” cho đất Gia Định Sài Gòn
Thời Nam kỳ lục tỉnh của vua Minh Mạng , Cần Đước thuộc tỉnh Gia Định. Năm 1867, Cần Đước là huyện của phủ Phước Lộc, tỉnh Gia Định
Pháp qua,năm 1871 Cần Đước thuộc Chợ Lớn,phủ Phước Lộc nhập vào tỉnh Chợ Lớn
Cũng do người Pháp mà địa danh Cần Đước xuất hiện khi năm 1923 Pháp dời trung tâm của đại lý hành chánh từ Rạch Kiến về ngay khúc chợ Cần Đước xưa.Năm 1928 chánh thức lập quận Cần Đước tỉnh Chợ Lớn với quận lỵ đặt ngay làng Tân Ân ,chợ Cần Đước
Năm 1930, tỉnh Chợ Lớn có dân số 227.588 người gồm bốn quận trong đó quận Cần Đước có ba tổng Lộc Thành Thượng, Lộc Thành Trung và Lộc Thành Hạ
Cần Đước là một địa danh thuộc trường phái bắt đầu bằng chữ “Cần” trong Nam Kỳ lục tỉnh như Cần Thơ,Cần Giờ ,Cần Giuộc…mà nếu tách chữ Cần đó ra thì không hề có ý nghĩa
Quận lỵ Cần Đước xưa đặt tại chợ Cần Đước,ngay trước đình làng Tân Ân,ngay doi mất nhô ra giữa sông mà ngày nay khúc sông này đã bị lấp mất làm đường Trần Hưng Đạo kéo dài ra Quốc Lộ 50
Pháp lấy tên chợ Cần Đước đặt tên cho quận Cần Đước
Làm ơn giải thích tên “Cần Đước” dùm coi?
Biết chắc Cần Đước là xuất xứ từ tiếng Khmer rồi đó,vì năm 1956 ông TT Ngô Đình Diệm mộ Hán Việt đã đặt lại là quận Cần Đức nghe thiệt dị hợm,cái tên đã chết yểu sau đó
Có người nói Cần Đước là con rùa thì bán tín bán nghi ,vì thực tế trong đời sống dân ở đây xưa giờ chưa thấy có con rùa tự nhiên nào trong vùng
Vậy Cần Đước là cái giống gì ?
Tại Sóc Trăng có một cái ấp tên Cần Đước thuộc xã Thạnh Phú, huyện Mỹ Xuyên .Cái ấp này lấy tên từ chùa Khmer là chùa Prêk On Đơk còn gọi là chùa Cần Đước. Prêk là rạch
Đọc là hiểu liền
Trong tiếng Khmer chữ On Đơk (អណ្តើក) có nghĩa là con rùa
Nhưng nhiều ông phụ lão ở Cần Đước Long An xưa nay nói xứ mình là “xứ cua đinh”
Con cua đinh tức là con ba ba,trúng nghĩa On Đơk
Nói thêm về chợ Cần Đước xưa
Trung tâm Cần Đước xưa rất dễ hình dung
Nhà việc làng nằm đâu mặt chợ Cần Đước xưa,cái đuôi chợ,khúc chợ cá thì de thẳng ra mé sông,nhìn thẳng qua bên đường lộ ,tức Quốc Lộ 50 ngày nay,cách một khúc sông khá rộng hồi đó có cây cầu sắt gọi là cầu Chùa
Cầu Chùa là sát đó có chùa Phước Sơn
Từ Sài Gòn muốn vô dinh quận Cần Đước phải chạy qua cầu Chùa ,trên cây cầu nầy đã nhìn thấy bên kia sông chợ Cần Đước rồi,chạy chừng vài trăm mét tới ngã ba Lộ Cũ (nay là Nguyễn Văn Trỗi) và phải đi đò qua sông
Sau làm lộ mới ở ngã ba Năm Tích ngày nay ,chổ ngân hàng cũ kế bên là dãy nhà của hành chánh xã Phước Đông,có cái bến xe thì quẹo phải vô đường Nguyễn Khắc Tuấn (nay là Nguyễn Trãi) chạy ngang qua khu nhà lầu bà Sáu Chắt (Nay là huyện đội ) ,cuối đường có một cây cầu sắt,qua cầu là thấy dinh quận ,vô khu vực trung tâm ,chợ
Con đường độc đạo khi đó,dân các làng xã Tân Ân,Tân Chánh,Phước Tuy muốn ra lộ cái về Sài Gòn đều phải đi đường nầy
Sau 1975 ,để hạn chế thủy triều sông Vàm Cỏ lên xuống ruộng lúa bên kia Tân Lân làm nhiều vụ người ta lấp ngang QL 50 xóa sổ Cầu Chùa,lấp luôn cầu Cần Đước.Sau đó giải tỏa luôn chợ Cần Đước cũ ,đắp một con đường từ chợ cũ thẳng ra QL 50 thành đường Trần Hưng Đạo ngày nay
Xin liệt kê vài xóm làng cũ chung quanh chợ Cần Đuớc từ gần tới xa,những quý vị nào gốc Cần Đước hoặc dâu,rể xứ này sẽ nhớ hén:
-Xóm Trầu
-Xóm Rõi
-Xóm Đáy
-Xóm Chài
-Xóm Bà Lựu
-Xóm Ao Bà Sáu
-Xóm Lộ Cũ
-Xóm nhà máy
-Xóm Cầu Nhứt Bạn
-Xóm Bà Thoại
-Xóm Cầu Xây-Rạch Lóc
-Xóm Nhà Dài
-Xóm Ao Gòn
-Xóm Bà Nhờ
-Xóm Bà Nghĩa
-Xóm Hồ Nước
-Xóm Ao Xoài
-Xóm Chùa
-Xóm Nhà Thờ
-Xóm Bà Mòi
Quận Cần Đước có nhiều cái nhứt trong văn hóa,lịch sử,ẩm thực Nam Kỳ
- Có cái nhà cổ có nhiều cột nhứt VN ,đó là Nhà Trăm Cột ở Long Hựu
Thực ra nhà có đến 120 cột, xây dựng từ những năm 1898 đến năm 1903.Ngày nay con cháu xây tùm lum làm giảm giá trị nhà rường kiểu cổ
-Có cái pháo đài lớn nhứt VN là đồn Rạch Cát
-Một cái chùa cổ có từ 1880 là chùa Phước Lâm
-Có gạo Nàng Thơm Chợ Đào nổi tiếng
Gạo Cần Đước, nước Đồng Nai
Hết củi đã có Tân Sài chở vô
-Cần Giuộc,Cần Đước,Gò Công đều có lạp xưởng tươi,nhưng lạp xưởng Cần Đước vẫn ngon nhứt
-Là cái nôi đầu tiên của đờn ca tài tử Nam Kỳ.Đất nầy là nơi ông Ba Đợi –Nguyễn Quang Đại –tổ sư nhạc tài tử dừng chưn và truyền nghề cho học trò.Nhạc lễ Cần Đước luôn là khuôn mẫu chánh thống trong nghề đờn ca tài tử
-Là quê hương của Khâm sai -Thượng hộ quân Thống chế-Tráng Ngh Hầu Nguyễn Khắc Tuấn (1767-1823) –một đại thần của vua Gia Long .Hiện nay ở Tân Chánh còn lăng mộ của hai mẹ con ông Tuấn. Mộ Nguyễn Khắc Tuấn và mộ Nguyễn Huỳnh Đức là hai ngôi mộ cổ thời Nguyễn tiêu biểu của Long An
-Cần Đước có lăng mộ,đền thờ lãnh binh Nguyễn Văn Tiến ở Chợ Trạm ,Nguyễn Văn Tiến(1848-1883) là một thủ lãnh kháng chiến chống Pháp trong vùng
-Cần Đước là quê hương nhà chánh trị Hồ Văn Ngà (1902- 1945).Là đảng trưởng Việt Nam Quốc Gia Độc Lập,nổi tiếng với câu nói trước khi bị Việt Minh thủ tiêu :”‘Các anh giết qua thì giết, nhưng đừng nói qua là Việt gian!.”
-Cần Đước là nơi sanh ra cô Ba Trà nổi tiếng thời Pháp
-Cần Ðước còn là nơi nổi tiếng về nghề đóng ghe chài.
Ghe Cần Ðước được nổi tiếng khắp miền lục tỉnh, chở nặng, di chuyển chậm nhưng đầm, mũi quớt, cặp mắt lớn, lộ ra ngoài, màu đỏ sẫm, xách ngược lên như đôi mắt Quan Công.
Nguyễn Gia Việt
