Trong quá trình đi tìm ý nghĩa của tên Huyện QUẢN BẠ, mà đến tận bây giờ tôi vẫn chưa tìm ra Quản Bạ là gì, thì đụng vào cái dốc Bắc Sum, con dốc đã bao nhiêu lần tôi chạy xe máy tà tà tháo mũ bảo hiểm móc ra sau xe để ngửa cổ hít khí giời.
Như đã trình bày rất nhiều lần, do trong quá trình dùng chữ quốc ngữ nên thế hệ trẻ của người dân các dân tộc không biết ý nghĩa tên đất nơi quê hương bản quán của họ là gì. Chúng ta không thể tưởng tượng được một thế hệ học sinh Hà Nội ngơ ngác không biết Thăng Long là gì (ví dụ thế). Nhưng trên thực tế, học sinh ở Mù Cang Chải chỉ biết đọc âm Mù Cang Chải, gần như hoàn toàn mù tịt cái tên Mù Cang Chải có ý nghĩa là gì. không ai dạy các em Mù Cang Chải là trại gỗ khô, Dế Xu Phình là vùng cây lá, càng không biết La Pán Tẩn là điểm buôn bán…Bắc Sum cũng vậy,
Ai cũng chỉ biết nói Bắc Sum Bắc Sum nhưng ý nghĩa của nó là gì thì rất ít người biết.Tôi đi tìm tên chữ Bắc Sum trên bản đồ cổ, thì ở một số bản đồ của người pháp, Bắc Sum được viết là Pac Xum…
Nhưng Pac Xum là gì? là tiếng Quan Hỏa hay Tai-Kadai? Thì tôi không biết.May sao tôi tìm được phần giải nghĩa của một nhà báo (ảnh minh họa trong phần cmt) Nhà báo giải thích rằng “…Theo cách giải thích của người Mông: Pác Xum có nghĩa là trùng trùng những miệng hố, bờ vực…”
Đến lúc này thì, theo kinh nghiệm của tôi, nhà báo đã nhầm lẫn một chút. Người Mông thường đặt tên đất theo hệ Mông Dao. Tức là theo tiếng quan hỏa, chữ Hán. Nhưng mấy cái tên Pác này thì là tên đặt theo hệ Tày-Thái. Cụ thể ở vùng Minh Tân – Quyết Tiến này là khu cư trú của nhiều người Tày Nùng. Nên tên đất ở đây có khá nhiều tên thuộc hệ Tai-Kadai như hang Pắc Tà, hang Tham Luồng (y hệt bên Thái).
Xác định đây là tiếng Tày tôi đi hỏi bà chị người Tày, thì đúng thế thật. Pac là một trăm (như Pac Ha – Bắc Hà là một trăm bó gianh), còn Pac Xum là “một trăm hang hố” điều này trùng với giải nghĩa của nhà báo là “… trùng trùng những miệng hố, bờ vực…”Pac Xum (theo tiếng Tày) là một trăm hang hố.
Về sau người Kinh lên dùng chữ quốc ngữ ghi lại âm đọc viết thành Bắc Sum, khác hẳn ý nghĩa ban đầu đi. Mà những thông tin như thế này, chẳng có tài liệu nào ghi lại cả 
Theo NAG Lê Việt Khánh.
