Xáy Xà phìn là tên một bản thuộc về xã Lũng Cú, nơi cực bắc Việt Nam.
Đây là một cái tên mà tôi cũng phải để lại rất lâu trước khi tìm ra nghĩa gốc của nó. Bởi rằng trong tiếng Quan Hỏa không có chữ Xáy. Và việc tìm hiểu chữ Xáy là do bị đọc sai đi từ chữ gì là một vấn đề nan giải.
Hiện tại thì trên văn bản hành chính quốc gia, Xáy Xà phìn được quy chuẩn hóa. Nhưng ít ai biết đấy là một “lỗi” do không hiểu nhau giữa người đọc và người viết. Cụ thể ở đây là các cán bộ người Kinh thấy người Mông họ phát âm là Xáy, thì tìm chữ quốc ngữ để ghi lại cái âm ấy thôi chứ không biết bản thân chữ Xáy trong tiếng Hán là chữ gì.
Tôi tìm hiểu thì biết, trước đây, không phải là Xáy, mà các văn bản trước 2012 thường viết là Sán. Sán mới là đúng. Sán Xả Phìn bị người Mông đọc âm Sán lơ lớ gần như Xáy, nên mới bị người Kinh viết thành Xáy. Chữ Xáy hoàn toàn vô nghĩa. Sán Xả Phìn được viết ở đây: https://hagiang.gov.vn/province/pages/information.aspx?CateID=13&ItemID=34&fbclid=IwAR3R2zkI85EAqj9OOEt3qzcdhsqB_mrBV1IlXku2SjTRMLhkKpLaG8hkdzg
Sán Xả phìn – 山下坪 – Sơn Hạ Bình (Hán Việt) mới là chuẩn. Có nghĩa là một bãi bằng ở dưới chân núi.
Để kiểm tra, tôi gõ địa danh Xáy Xả phìn vào googmaps, bật chế độ 3D chúng ta sẽ hiểu vì sao mà bản này có cái tên “Bãi bằng dưới núi” như vậy!
Sói Sầu – Lê Việt Khánh
